- Значителната поддршка на политиката за време на пандемијата помогна да се спречат банкроти од големи размери на Западен Балкан, при што само 3 % од фирмите поднесоа барање за несолвентност или трајно затворање.
- Трговијата со развиените економии, информациите и знаењето стекнати преку глобалните синџири на вредности и пристапот до странска технологија помогнаа во зајакнувањето на иновациите и конкурентноста во регионот.
- Транзицијата кон економија со нето-нула јаглерод претставува значителни ризици за Западен Балкан, додека на фирмите им недостасуваат стимулации за позеленување на нивните деловни модели.
- Недостатокот на пристап до финансии продолжува да го ограничува растот на МСП во регионот. Финансирањето на млади иновативни фирми и новоформирани претпријатија особено е попречено од недостаток на кредитна историја и потпирање на нематеријални средства што тешко се обезбедуваат.
Руската инвазија на Украина и нејзините економски последици доаѓаат токму во време кога фирмите од Западен Балкан се опоравуваа од шокот со КОВИД-19. Денешната презентација „Бизнис отпорност на Западен Балкан во време на повторени шокови“ презентирана од главниот економист на ЕИБ, Дебора Револтела, на Стратешкиот одбор за инвестициска рамка за Западен Балкан во Рим, испитува како фирмите во регионот го издржаа остриот пад предизвикан од пандемијата и колку се подготвени да се соочат со идните предизвици. Резултатите се изведени од извештајот насловен Бизнис отпорност во пандемијата и пошироко, претставен неодамна и објавен заеднички од ЕИБ, ЕБОР и ММФ, кој го опфаќа поширокиот регион на Источна Европа и Централна Азија.
Целосниот извештај можете да го прочитате овде.
Можете да прочитате онлајн резиме овде.
„Војната во Украина повторно ја тестира отпорноста на економиите од Западен Балкан додека тие се опоравуваат од пандемијата“, рече главниот економист на ЕИБ, Дебора Револтела. „Новите ризици и зголемената неизвесност ги ставаат прекуграничните текови и трговијата под притисок. Ова е важно бидејќи нашата анализа покажува дека издржливоста и иновацискиот капацитет на фирмите се поврзани со нивното учество во глобалните синџири на вредност и трговијата. Во фазата на потенцијални трендови на де-глобализација, Западен Балкан треба да ја надгради својата конкурентска предност од силни врски со ЕУ и дополнително да ја зајакне, како отскочна штица за побрз развој.“
Западен Балкан - влијанието на КОВИД-19
До денес, фирмите ја поминаа пандемијата подобро отколку што првично се стравуваше. Тие изгубија 29 % од прометот и отфрлија 9 % од нивната работна сила, при што пандемијата особено ги погоди услугите со интензивен контакт и помалите и средни бизниси. Како и да е, големата поддршка на политиката помогна да се спречат банкроти од големи размери, при што само 3 % од фирмите поднеле барање за несолвентност или трајно затворање во регионот.
Извештајот покажува дека фирмите кои биле интегрирани во глобалните синџири на вредности, оние кои биле поиновативни во минатото, оние кои биле повеќе дигитализирани и оние со подобар квалитет на управување, подобро се адаптирале за време на пандемијата. Тие го проширија своето онлајн присуство, се префрлија на работа на далечина, го приспособија производството или поефективно ја искористија достапната поддршка од политиката.
Владините програми одиграа стабилизирачка улога преку ублажување на стресот на ранливите фирми, како што се помалите бизниси, самостојните фирми и оние на кои им недостасуваат капацитети за пречекорување.
Отвореноста за трговија на Западен Балкан ја поттикнува отпорноста, иновативноста и конкурентноста
Удел на иноватори, % на фирми во профил на тргување
Извор: Пресметка на ЕИБ врз основа на Анкетата за претпријатијата на ЕИБ-ЕБОР-СБ за 2019 година.
Извештајот открива дека економиите од Западен Балкан генерално инвестираат повеќе во иновации отколку во репер економиите, иако процесот се води со адаптирање на новите технологии развиени на друго место. Отворањето на глобалната економија е од суштинско значење, за да им се овозможи на овие земји да ги подобрат своите компаративни предности и да ја зголемат својата конкурентност. Индустрискиот состав на поинтегрираните региони во глобалните синџири на вредност е јасно фокусиран на производи со повисока додадена вредност, додека оние кои се помалку интегрирани тргуваат главно со производи со помала додадена вредност или суровини.
Доказите во извештајот укажуваат дека трговската интеграција со развиените економии, особено со Европската унија, пристапот до информации и знаење преку учество во глобалните синџири на вредности, странска лиценцирана технологија и современите практики на управување, се меѓу најважните состојки за зајакнување на иновациите на Западен Балкан.
Финансиски празнини
Финансиските системи на Западен Балкан досега добро се држат. Фирмите продолжуваат главно да се потпираат на банкарски кредити за надворешно финансирање. Пазарите на капитал се недоволно развиени, а достапноста на ризичен капитал, приватниот капитал и лизингот е многу ограничена. Уделот на фирмите со ограничени кредити на Западен Балкан е значително поголем кај малите фирми во споредба со големите (16 % наспроти 7 %). Овие кредитни ограничувања произлегуваат од недоволната транспарентност на страната на МСП, како и од ограничувањата во капацитетот за проценка на ризикот на посредниците. Во иднина, наследството од пандемијата со КОВИД-19 и влијанието на руската инвазија на Украина веројатно дополнително ќе го попречат финансискиот пристап на фирмите. Со текот на времето, политиката на повисоки стапки ќе се претвори во построги услови за финансирање, при што јазот меѓу побарувачката и кредитната понуда ќе биде уште поголем за МСП. Ова е загрижувачко, бидејќи пристапот до финансии, вклучително и пречекорувањата, порано беше извор на отпорност на фирмите за време на пандемијата.
Извор: Пресметка на ЕИБ врз основа на Анкетата за претпријатијата на ЕИБ-ЕБОР-СБ за 2019 година. Мали се однесуваат на фирми со помалку од 20 вработени, средни се фирми со 20-99 вработени и големи се фирми со 100 или повеќе вработени.
Зелена економија
Регионот полека се префрла од зависност од јаглен и нафта кон нуклеарна енергија и обновлива енергија, зајакнувајќи ја неговата енергетска безбедност. Сепак, до 2018 година, регионот во голема мера се потпираше на фосилни горива за да произведува три четвртини од својата електрична енергија. Неколку земји продолжуваат да обезбедуваат дарежливи субвенции кои ја намалуваат цената на гасот и другите фосилни горива за потрошувачите, забавувајќи ја мотивацијата за намалување на емисиите.
На малите и средни претпријатија на Западен Балкан вообичаено им недостасуваат стимулации за позеленување на нивните деловни модели. Физичкиот ризик од климата веќе ги погодува малите и средните претпријатија на Западен Балкан, при што 10 % од испитаниците во Анкетата за претпријатијата пријавиле загуби од екстремни временски настани во трите години пред интервјуто. Сепак, студијата документира ограничена свест кај МСП за прашањата за животната средина бидејќи само 21 % од МСП инвестираат во енергетска ефикасност, а меѓу оние кои не прифаќаат никакви климатски мерки, 59 % од фирмите сметаат дека таквата инвестиција не е приоритет. Поконкретно, извештајот покажува дека климатските инвестиции зависат и од менаџерскиот капацитет и од пристапот до финансии. Ефективната интервенција ќе ги реши како финансиските ограничувања, така и тесните грла во менаџерската свест и капацитет.
Основни информации
Групација на Европската инвестициска банка
Европската инвестициска банка (ЕИБ) е институција за долгорочно кредитирање на Европската унија во сопственост на нејзините земји-членки. Таа овозможува долгорочно финансирање за квалитетни инвестиции со цел да се придонесе кон целите на политиките на ЕУ. ЕИБ поддржува инвестиции и надвор од Европската унија.
За извештајот
Бизнис отпорност во пандемијата и пошироко Адаптација, иновација, финансирање и климатски активности од Источна Европа до Централна Азија е заедничка публикација на Европската инвестициска банка (ЕИБ) и Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), со прилози од Меѓународниот Монетарен фонд (ММФ). Податоците во овој извештај беа собрани и анализирани пред руската вооружена инвазија на Украина.
Извештајот користи единствена база на податоци на ниво на фирма, најновиот бран на Анкетата за претпријатија на Групата ЕБОР-ЕИБ-Светска банка (Анкета на претпријатијата 2019), која собра податоци за повеќе од 28 000 регистрирани фирми од 2018 до 2020 година. Анкетата беше спроведена непосредно пред почетокот на пандемијата, давајќи структурна слика на фирмите во регионот. Извештајот исто така го користи и првиот круг од последователните Анкети за претпријатијата за КОВИД-19, во кои беа прашани повеќе од 16 000 фирми. Светската банка ја искористи последователната анкета за да испита како фирмите се прилагодиле на кризата.