Inwestycje w inteligentne miasta w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej wymagają wszechstronnego pobudzenia, aby dorównać reszcie UE, jednak niektóre miasta i regiony osiągają w tym zakresie coraz lepsze rezultaty.

Autorzy: Miroslav Kollar, Rocco Bubbico i Nicolas Arsalides

Istotna luka w „inteligentnym działaniu” między regionami w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej (CESEE) a podobnymi regionami w innych krajach UE jest szczególnie widoczna w takich obszarach, jak innowacje, dostępność, jakość sprawowania rządów i jakość życia. 

Nasze badanie zatytułowane „Inteligentne miasta, inteligentne inwestycje w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej” przedstawia luki i przeszkody – jak również problemy demograficzne – w zakresie infrastruktury, produktywności i innowacji, z którymi borykają się miasta regionu CESEE chcące podążać za rosnącą tendencją w kierunku „inteligentnych miast”. Podejście związane z inteligentnym rozwojem miast jest oparte na wykorzystaniu cyfryzacji, czystej energii i innowacyjnych technologii transportowych do rozwiązywania problemów miast, umożliwienia mieszkańcom dokonywania wyborów bardziej przyjaznych dla środowiska oraz pobudzenia zrównoważonego wzrostu gospodarczego i innowacji – przy jednoczesnym zapewnieniu miastom możliwości sprawniejszego świadczenia usług.

W poszczególnych krajach Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej regiony stołeczne pozostają w tyle za średnią UE pod względem „inteligentnego działania”. Istotne luki widoczne są w takich obszarach, jak sprawowanie rządów i jakość życia. W kontekście czynników społecznych, jak również pod względem konsumpcji technologicznej i poziomu zaawansowania biznesowego przedsiębiorstw, regiony stołeczne wypadają znacznie lepiej niż regiony drugorzędne i inne regiony niestołeczne. Te dysproporcje regionalne wewnątrz krajów są znacznie większe w CESEE niż w innych krajach UE.

Zwiększenie inwestycji jest konieczne, lecz jako samodzielne rozwiązanie jest niewystarczające. Cała UE radzi sobie dość słabo pod względem planowania inwestycji w infrastrukturę. Gminy w CESEE pozostają w tyle za średnią UE pod względem koordynacji swoich projektów inwestycyjnych z sąsiednimi gminami, swoim regionem i sieciami gmin. Skutkiem tego może być nieefektywne planowanie i wdrażanie.

Zrozumienie określonych luk i kluczowych obszarów wymagających poprawy w zestawieniu z bardziej zamożnymi obszarami Europy i własnymi miastami stołecznymi CESEE ma kluczowe znaczenie dla polityki rozwoju obszarów miejskich, zwłaszcza w kontekście strategii politycznych opartych na cyfryzacji, takich jak inteligentne miasta. Przedstawiamy nasze bardziej szczegółowe wnioski.

Luki w infrastrukturze

Badanie EBI dotyczące inwestycji¹ wykazało, że w 40% miast regonu CESEE² nadal występują luki w podstawowej infrastrukturze. W dużej części miast regionu CESEE poziom inwestycji w ciągu ostatnich pięciu lat był niedostateczny, zwłaszcza w obszarach infrastruktury transportowej i mieszkaniowej, w których jakość infrastruktury jest także najniższa.

Z regionalnych danych ekonomicznych wynika, że większość miast CESEE pozostaje w tyle za średnią UE-28 pod względem produktywności i innowacji, przy czym w miastach tych występują także problemy demograficzne. W ciągu ostatnich piętnastu lat w stolicach CESEE zrobiono wiele, aby nadrobić zaległości pod względem gospodarczym i społecznym, a miasta te rozwijały się znacznie szybciej od innych regionów w ich krajach. Umożliwiło to stolicom CESEE szybkie osiągnięcie poziomu średniego dochodu na mieszkańca w UE. Niektóre z tych miast rozwinęły się nawet jako europejskie centra gospodarcze.

Wykres 1. Ranking inteligentnych regionów (CESEE – ranking w CESEE)

Nierówność, zanieczyszczenia i zagęszczenie ruchu stanowią wyzwania dla miast i generują zbiorowe koszty związane z jakością życia, zdrowiem i spójnością społeczną. W tym kontekście technologia cyfrowa może wspierać tendencje w zakresie zmian miejskich i jednocześnie umożliwić ograniczenie lub wyeliminowanie kosztów poprzez:

• zapewnienie podmiotom lokalnym wielu różnych opcji w celu zwiększenia efektywności świadczenia usług na rozmaitych obszarach – od transportu po energię i ochronę środowiska;
• umożliwienie mieszkańcom podejmowania decyzji bardziej przyjaznych dla środowiska przy jednoczesnym zapewnieniu możliwości wzrostu lokalnym podmiotom gospodarczym;
• usprawnienie świadczenia usług, znalezienie nowych i skuteczniejszych rozwiązań pozwalających na wypełnienie istniejących luk w usługach miejskich, jak również zmniejszenie kosztów nowych inwestycji oraz lepsze dostosowanie tych inwestycji do lokalnych potrzeb i przyszłych wyzwań.

Filary inwestycji w inteligentne regiony w CESEE

Opracowaliśmy indeks inteligentnych regionów w celu zbadania luk w zakresie „inteligentnego działania” w CESEE. Zdefiniowaliśmy sześć głównych filarów „inteligentnego działania” w celu wskazania i zbadania luk w regionach CESEE w porównaniu z UE. Umożliwia to identyfikację czynników i wskaźników, które powodują powstawanie luk w „inteligentnym działaniu”.

Do sześciu filarów „inteligentnego działania” należą:

• dynamika rozwoju gospodarczego i innowacje (inteligentna gospodarka)
• zrównoważony rozwój środowiska (inteligentne środowisko)
• jakość administracji (inteligentne sprawowanie rządów)
• dostępność (inteligentna mobilność)
• kapitał ludzki (inteligentne społeczeństwo)
• jakość życia (inteligentne życie)

Analiza wykazuje występowanie istotnych luk w zakresie „inteligentnego działania” między regionami CESEE a podobnymi regionami w UE (wykres 2), co jest szczególnie widoczne w takich obszarach, jak innowacje, dostępność, jakość sprawowania rządów i jakość życia (zob. filary na wykresie 3).

Wykres 2. Ranking inteligentnych regionów (UE-28)

Średnio regiony stołeczne CESEE radzą sobie lepiej niż regiony niestołeczne, ale ich wskaźniki „inteligentnego działania” nadal pozostają w tyle za średnią UE. Istotne luki występują w zakresie sprawowania rządów i jakości życia.

Silne regiony stołeczne

Niemniej w krajach CESEE regiony stołeczne wypadają znacznie lepiej niż regiony drugorzędne i inne regiony niestołeczne pod względem czynników społecznych, jak również konsumpcji technologicznej i poziomu zaawansowania biznesowego przedsiębiorstw. Ponadto dysproporcje regionalne wewnątrz krajów CESEE są znacznie większe niż w innych krajach UE.

Ogółem w CESEE najwyższy poziom „inteligentnego działania” odnotowano w regionach Słowenii, Czech i Estonii (zob. wykres 1). Regiony stołeczne Słowacji i Węgier znacznie wyprzedzają pod tym względem inne regiony w swoich krajach.

Wykres 3. Filary inteligentnych regionów (UE-28)

Szanse dla miast drugorzędnych

Tylko kilka miast w Europie może w rzeczywistości stać się największymi na świecie centrami innowacji. Ale miasta drugorzędne oraz te zlokalizowane na słabiej rozwiniętych obszarach mogą stać się bardziej efektywne i bardziej atrakcyjne. Miasta te już teraz mogą oferować lepszą jakość środowiska, mniejsze zagęszczenie ruchu i niższe koszty, jednak zazwyczaj nie są w stanie konkurować z największymi obszarami metropolitalnymi pod względem jakości sieci połączeń, wykwalifikowanego kapitału ludzkiego i możliwości w zakresie innowacji.

Jest to szczególnie widoczne w Europie Środkowej i Wschodniej, gdzie istniejąca luka jest znacznie większa niż w krajach Europy Zachodniej. Jednocześnie zarówno miasta stołeczne, jak i niestołeczne pozostają w tyle za podobnymi miastami Europy Zachodniej i Północnej.

Nasza ocena lokalnej kondycji finansowej CESEE podkreśla znaczenie korzystania z funduszy UE. Choć inwestycje w projekty o wysokiej jakości mają istotne znaczenie dla zwiększenia terytorialnej i społecznej spójności Europy, muszą one iść w parze z dobrym sprawowaniem rządów. Badanie EBI dotyczące inwestycji identyfikuje najważniejsze przeszkody w eliminowaniu luk w zakresie opracowywania i wdrażania projektów infrastrukturalnych, takie jak:

• ograniczenia budżetowe,
• czas oczekiwania na uzyskanie potrzebnych zgód,
• brak stabilności politycznej i regulacyjnej,
• małe możliwości techniczne.

Ograniczony dostęp do finansowania utrudnia działalność inwestycyjną gmin, zważywszy że w regionie wdrożono ostatnio bardziej restrykcyjną politykę fiskalną. Gminy CESEE są silnie uzależnione od europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Z uwagi na tę mocną zależność reformy w zakresie finansowania UE w wieloletnich ramach finansowych na okres po roku 2020 będą kluczowe dla finansowania inwestycji miejskich.

Rozwiązania EBI dotyczące inwestycji w inteligentne regiony w CESEE

EBI może zapewnić rozwiązania z zakresu finansowania wysokiej jakości projektów oraz usługi doradcze w celu podniesienia kompetencji technicznych w gminach. Podobnie jak inne kraje UE, gminy CESEE wypadają słabo pod względem planowania gospodarczego inwestycji infrastrukturalnych. Gminy te radzą sobie gorzej niż podobne regiony w UE także pod względem regionalnej koordynacji swoich inwestycji. To pokazuje, że zgodnie z badaniem EBI dotyczącym inwestycji istnieje pole do poprawy, jeśli chodzi o ustalanie priorytetów i koordynację projektów, co umożliwiłoby gminom korzystanie ze środków dostępnych na inwestycje publiczne.

Inwestycje w inteligentne miasta mogą zatem pomóc w wyeliminowaniu luk w zakresie zdolności i efektywności przez zaspokojenie podstawowych potrzeb infrastrukturalnych oraz sprawienie, aby miasta bardziej sprzyjały innowacjom i były atrakcyjniejsze dla ludzi i przedsiębiorstw. Można to osiągnąć przez wspieranie koordynacji i ustalania priorytetów projektów, inwestowanie w miasta stołeczne, a także przez zapewnianie miastom drugorzędnym wykazującym potencjał lepszej łączności ze stolicami, co ułatwi ich rozwój.

¹ Europejski Bank Inwestycyjny, „Badanie EBI dotyczące inwestycji za 2017 r. – infrastruktura miejska”, 2017. 
² Region CESEE obejmuje (w zależności od dostępności danych): Czechy, Słowację, Węgry, Polskę, Słowenię, Chorwację, Bułgarię, Rumunię, Łotwę, Litwę i Estonię.