Fabrika inteligjente dhe një e ardhme më e pastër

Në vitin 2010, Nataša Jovčeska u kthye në Ohër, një qytet i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në buzë të një liqeni të bukur. Ajo kishte punuar në Shkup, Maqedonia e Veriut, për disa vite si audituese financiare, por ishte koha të kthehej në shtëpi.

Ajo iu bashkua “LTH Learnica” si menaxhere financiare dhe ngadalë filloi të mbikëqyrte prodhimin. Kompania lokale prodhon pjesë alumini për makina, të tilla si blloqe motorësh, koka cilindrash dhe kuti ingranazhesh. Ajo tani është drejtoreshë e përgjithshme në një kohë vendimtare për kompaninë.

"Industria e automjeteve përballet me sfida të rëndësishme, të tilla si teknologjia që ndryshon me shpejtësi dhe presioni për të miratuar rregullore globale gjithnjë e në ndryshim", thotë ajo.

E themeluar në vitin 2005, Learnica ka mbi 500 punonjës. Prodhimi i pjesëve të aluminit kërkon shumë energji dhe punë. Jovčeska dhe ekipi i saj po automatizojnë prodhimin. Kompania ka blerë makineri të reja shkrirjeje për të prodhuar blloqe motorësh dhe komponentë të tjerë në një shkallë më të madhe, duke përmirësuar produktivitetin ndërsa përdorin më pak energji elektrike sepse makineritë e reja përdorin energji vetëm kur është e nevojshme.

"Ne arritëm të transformojmë tri stacione pune dhe tri makineri të veçanta në një qendër të vetme pune të automatizuar nga robotët", thotë Jovčeska. Një person i vetëm mund të drejtojë qendrën e automatizuar, duke përmirësuar ndjeshëm kushtet e punës së punonjësve. "Ky proces i përmirësuar prodhimi ka çuar në cilësi më të lartë të produktit dhe prodhim të përshpejtuar.”

Banka Evropiane e Investimeve i dha “Learnica” një hua prej 1,5 milion eurosh në vitin 2024 përmes NLB Bank Skopje për të financuar makineritë e reja dhe për të bërë përmirësime të tjera.

"Ne po ua bëjmë më të lehtë bizneseve të rriten, të ndjekin hapin e teknologjive dhe të standardeve të reja dhe të qëndrojnë konkurruese", thotë Björn Gabriel, kreu i zyrës së BEI-t në Maqedoninë e Veriut.

Financimi i “Learnica” është pjesë e një kredie prej 100 milionë eurosh që Banka Evropiane e Investimeve i dha Maqedonisë së Veriut në vitin 2023 për të mbështetur bizneset pas COVID-19 dhe krizave energjetike. Një pjesë e këtyre parave po mbështet një program financimi të gjelbër që po ndihmon 120 biznese të vogla dhe të mesme të zbatojnë 150 projekte në fushën e efikasitetit të energjisë dhe energjisë së rinovueshme. Këto projekte ndihmuan në krijimin ose ruajtjen e mbi 1000 vendeve të punës në të gjithë Maqedoninë e Veriut.

Sipas programit, Banka për Zhvillim e Maqedonisë së Veriut u jep kredi bankave lokale, dhe këto banka u ofrojnë kredi të vogla prodhuesve të pjesëve të makinave, firmave të menaxhimit të mbetjeve, prodhuesve të ushqimit dhe shumë bizneseve të tjera për t'i ndihmuar të ulin emetimet, të përmirësojnë efikasitetin e energjisë dhe të përshtaten me ndryshimet klimatike.

"Duke mbështetur kompanitë e vogla për të investuar në teknologji dhe procese më të pastra, ne po nxisim novacionin dhe po i afrohemi një ekonomie me karbon të ulët dhe elastike", thotë Aleksandar Stanojkovski, kreu i departamentit të huadhënies në Bankën për Zhvillim të Maqedonisë së Veriut.

“Learnica” është pjesë e “LTH Castings Group”, një kompani sllovene që është një nga furnizuesit kryesorë evropianë për industrinë e automjeteve, me klientë të tillë si Mercedes-Benz, Bosch, BMW dhe Continental. “Learnica” dhe kompani të tjera në Ballkanin Perëndimor po përgatiten për tarifa të reja të BE-së për emetimet e karbonit, të njohura si Mekanizmi i Rregullimit të Kufirit të Karbonit, i cili do të fillojë në vitin 2026.

Mekanizmi është një mjet i ri që vendos një çmim karboni për mallrat e importuara në Bashkimin Evropian. BE ka për qëllim të jetë neutrale ndaj karbonit deri në vitin 2050. Maqedonia e Veriut nuk është pjesë e Bashkimit Evropian, por produktet e saj përdoren në mallrat e BE-së dhe do të llogariten në këtë tarifë të re karboni. Firmat e BE-së duhet të gjurmojnë dhe raportojnë emetimet që krijohen nga produktet e tyre brenda dhe jashtë Bashkimit Evropian. Që nga janari 2026, prodhuesit e BE-së do të duhet të blejnë certifikata për të mbuluar këto emetime.

"Arritja e neutralitetit të karbonit është një nga qëllimet tona kryesore strategjike", thotë Jovčeska. "Ne e kemi përfshirë këtë objektiv në çdo investim dhe përmirësim të bërë në proceset tona të prodhimit gjatë dhjetë viteve të fundit.”

“Learnica” ndodhet në Ohër, një qytet i njohur për trashëgiminë e tij të pasur kulturore. Qyteti ndodhet në buzë të Liqenit të Ohrit, një nga liqenet më të thella dhe më të vjetra të Evropës, i cili është shtëpia e një ekosistemi unik ujor që përfshin shumë specie tepër të ndjeshme ndaj ndotjes dhe ndryshimeve klimatike.

"Ne donim të zvogëlonim ndikimin negativ që një industri si e jona mund të ketë në mjedis, veçanërisht duke pasur parasysh rëndësinë e Ohrit për maqedonasit", thotë Jovčeska.

Për të kufizuar ndikimin e saj mjedisor, “Learnica” përdor alumin “të gjelbër” prej materialesh të ricikluara, i cili kërkon 95% më pak energji për t'u prodhuar sesa alumini i bërë nga lëndët e para primare. Kompania ka prezantuar gjithashtu disa iniciativa të tjera të gjelbra, të tilla si prodhimi i nxehtësisë nga furrat e shkrirjes, instalimi i paneleve diellore për të gjeneruar energji elektrike dhe zhvillimi i një sistemi ftohjeje me ujë që pastron dhe riciklon ujin e përdorur në procesin e prodhimit.

“Otpad Ohrid”, një kompani familjare për menaxhimin e mbetjeve, e themeluar mbi 20 vjet më parë, përdori një kredi prej 600 000 eurosh të ofruar në kuadër të programit të financimit të gjelbër të BEI-t për të përmirësuar mbledhjen dhe klasifikimin e mbetjeve. Kompania bleu dy makineri që ndajnë metalin nga mbetjet, gjë që përmirëson riciklimin. Makineritë copëtuese ndajnë materialet prej hekuri, mbetjet tregtare dhe industriale, si dhe metalet e pjesëve të automjeteve dhe të lehta.

"Këto makineri kanë transformuar rrjedhën tonë të punës", thotë menaxheri i kompanisë, Martin Džukleski, gjyshi i të cilit e themeloi kompaninë. "Punonjësit tani punojnë në një hapësirë pune më të sigurt dhe më efikase, falë nevojës më të vogël për punë të rëndë manuale. Metodat tona të përpunimit tani janë më të qëndrueshme, me më pak mbetje dhe një përqindje më të madhe të materialeve të ricikluara dhe të ripërdorura siç duhet.”

Makineritë e reja përdorin gjithashtu më pak energji duke rregulluar forcën e copëtimit në varësi të materialit të hasur.

"Ato përpunojnë më shumë mbetje në gjashtë orë sesa makineritë e vjetra në një javë", thotë Džukleski.

Përpjekjet e kompanisë vijnë në një kohë vendimtare. Maqedonia e Veriut ka probleme me vendgrumbullimet e paligjshme sepse i mungojnë sisteme të përshtatshme për mbledhjen dhe riciklimin e mbetjeve.

“Vitaminka”, një kompani në Prilep që prodhon ëmbëlsira, vaj gatimi, pije, salca dhe produkte të tjera ushqimore, përdori një kredi prej 1,65 milion eurosh nga programi i financimit të gjelbër për të instaluar panele diellore në çatinë e fabrikës së saj dhe për të automatizuar makinat e paketimit.

"Makineritë e reja kanë përshpejtuar prodhimin dhe kanë përmirësuar kushtet e punës, duke zvogëluar punën manuale të përsëritur", thotë Ivan Strezoski, menaxheri financiar i kompanisë.

Panelet diellore prodhojnë energji elektrike të mjaftueshme për të mbuluar rreth 35% të nevojave të kompanisë, duke zvogëluar ndjeshëm përdorimin e lëndëve djegëse fosile. Bujqësia dhe prodhimi i ushqimit përbëjnë një të katërtën e emetimeve globale të gazrave serrë. Ulja e konsumit të energjisë ndihmon në uljen e emetimeve dhe të kostove.

“Vitaminka”, e cila u themelua 70 vjet më parë për të prodhuar speca të kuq, eksporton 45% të produkteve të saj në rreth 30 vende. Kompania ka sisteme të përpunuara që sigurojnë cilësi dhe siguri. Këto sisteme e ndihmojnë atë të përmbushë rregullat e rrepta të BE-së dhe standardet e tjera.

“Pajtueshmëria me standardet më të fundit sociale dhe mjedisore të BE-së dhe ndërkombëtare na ndihmon të ruajmë aksesin në tregjet e rëndësishme të eksportit”, thotë Strezoski.