Зелено значи да се движиме

Инвестирањето во зелени проекти може да ги направи компаниите поконкурентни и да помогне нивната земја да ги исполни климатските цели. Проблемот е што честопати е тешко за компаниите да најдат добри зелени инвестиции.

ПроКредит Банка се обидува да им помогне на компаниите да го решат овој проблем, но наоѓањето зелени инвестиции не е лесно за банките.

„Ни недостасува разбирање за тоа како климатските ризици им влијаат на нашите клиенти и што би можеле да направиме за да ги поддржиме“, вели Добринка Стефанова Ѓорѓиева, раководител на одделот за одржливост во ПроКредит Банка, која нуди кредитирање и совети за мали бизниси и претприемачи во Северна Македонија.

За време на енергетската криза, речиси сите клиенти на ПроКредит Банка инвестираа во соларни панели, главно за да ги намалат трошоците за енергија. Сепак, компаниите не секогаш ги ценат еколошките придобивки од овие активности, вели Ѓоргиева, и не секогаш сфаќаат дека станува збор за зелени проекти.

За да им помогне на финансиските институции и компаниите да го разберат зеленото финансирање, Европската инвестициска банка обезбедува посебна помош во рамките на програмата Зазеленување на финансиските системи. Оваа иницијатива им помага на централните банки и другите финансиски институции да развијат регулаторни рамки и да изградат експертиза за подобрување на зеленото финансирање и разбирање на новите климатски правила. Експертизата понудена преку оваа иницијатива во 2025 година ѝ помогна на ПроКредит Банка подобро да ги разбере регулативите за емисии и алатките за зелено финансирање.

„Инсталирањето системи за обновлива енергија и нова опрема природно ја подобрува енергетската ефикасност“, вели таа. „Но, компаниите треба да видат како овие инвестиции ги намалуваат емисиите и обезбедуваат пошироки еколошки придобивки“.

Зелените инвестиции се тесно поврзани со долгорочниот опстанок на компанијата. Тие помагаат во справувањето со климатските ризици, како што се штетите за време на обилни дождови, или им помагаат на компаниите да се адаптираат на новите регулативи, како што е новата такса според Механизмот за адаптација на јаглеродните граници. Овој механизам на ЕУ ќе применува даноци за одредени производи со интензивен јаглерод што се продаваат во земјите од Европската Унија. Компаниите во Западен Балкан кои емитуваат многу емисии и сакаат да извезуваат во ЕУ ќе треба да научат како да ги пријавуваат своите емисии почнувајќи од јануари 2026 година.

Оваа нова јаглеродна такса претставува значаен предизвик за Северна Македонија. Според Меѓународниот монетарен фонд, 20 % од бруто-домашниот производ на земјата се генерира преку извоз во Европската Унија, а една петтина од овој извоз ќе биде предмет на новата јаглеродна такса.

„Во моментов ни недостасува знаење за процесите во области како што се процена на климатскиот ризик и мерење на јаглеродниот отпечаток“, вели Ѓорѓиева од ПроКредит Банка.

Знаењето стекнато преку иницијативата „Зазеленување на финансиските системи“ ќе ѝ помогне на ПроКредит Банка да ги советува клиентите за најдобрите начини за управување со растечките климатски ризици, вели Ѓорѓиева. „Затоа посветивме време и ресурси на оваа програма за да ги опремиме нашите вработени со потребните алатки и процедури за поефикасна поддршка на локалната економија“.

За возврат, компаниите можат да донесуваат подобри инвестициски одлуки што се во согласност со новите регулативи.

Користејќи ја оваа техничка помош, ПроКредит Банка има намера да ги измери емисиите на најмалку 20 клиенти. Како најголеми придонесувачи за емисиите на јаглерод, овие компании ќе учествуваат во наменски работилници водени од консултанти од ЕИБ. „Целта е да се поддржат во идентификувањето и усвојувањето ефикасни мерки и стратегии за ублажување и адаптирање кон климатските промени“, вели Ѓорѓиева.

Истражувањето на ЕИБ на мали компании во Северна Македонија покажа дека речиси 40 % имаат ограничено или немаат знаење за зелената економија. И покрај ова, 27 % од испитаниците ги препознаа конкурентските предности како клучна придобивка од транзицијата кон позелени практики, додека други 27 % видоа зголемен потенцијал за приходи. Бројот на зелени кредити во земјата се зголеми речиси трикратно од 2019 година, достигнувајќи 328 милиони евра во септември 2024 година, според Народната банка на Република Северна Македонија.

„Техничката помош од ЕИБ ни помага да го разбереме целиот бизнис модел – како одредена компанија може да се адаптира, да ги намали емисиите и да се усогласи со долгорочните климатски цели“, вели Ѓорѓиева од ПроКредит Банка. „На овој начин, фирмите можат да ја видат пошироката слика и да се појават како лидери во борбата против климатските промени“.

Програмата на ЕИБ „Зазеленување на финансиските системи“ е поддржана од германската влада, која обезбеди 30 милиони евра финансии преку фондот IKI. Народната банка на Република Северна Македонија, која е централна банка на земјата, има голема корист од оваа поддршка. Таа им помага на службениците да развијат документи за зелена таксономија и да интегрираат нови стандарди во барањата за известување за финансискиот сектор.

„Програмата ‘Зазеленување на финансиските системи’ е клучен чекор кон унапредување на одржливиот економски раст“, рече гувернерот на Народната банка, Трајко Славески, кога беше прашан за придобивките од програмата.

Славески изјави дека програмата на ЕИБ ја подобрила способноста на банката да ги интегрира климатските и еколошките ризици во своите идни цели, подобрувајќи ја долгорочната стабилност на финансискиот систем на земјата.

„На македонските компании итно им е потребна поддршка за да им се помогне да преминат кон позелени и енергетски поефикасни практики“, вели Бјорн Габриел, претставник на ЕИБ во Северна Македонија. „За да се справиме со овие предизвици, распоредивме низа советодавни ресурси“.

Иницијативата „Зазеленување на финансиските системи“ обезбедува основа за поширока поддршка, но Европската инвестициска банка нуди и специјализирани онлајн алатки како што се Водичот за декарбонизација и Проверувачот за зелена подобност, како и работилници што се одржуваат низ целата земја за да им помогнат на македонските компании да усвојат одржливи практики.

Се очекува оваа техничка помош, која се нуди и во Албанија, Ерменија, Грузија, Кенија, Руанда, Нигерија и Етиопија, да создаде 180 нови инвестиции и да ги зголеми зелените инвестиции во овие земји за 10 %.

„Регулаторите и супервизорите играат клучна улога во декарбонизацијата на економиите преку вградување на размислувањата за климатскиот ризик во регулаторните рамки“, вели Ричард Амор, директор за меѓународни партнерства во одделот за развој на ЕИБ Глобално на Европската инвестициска банка. „Сепак, експертизата во оваа област е сè уште оскудна. Програмата за техничка помош на ЕИБ го решава овој јаз.“