Νέες χερσαίες και θαλάσσιες υποδομές στην Ελλάδα θα παρέχουν πληροφορίες κρίσιμης σημασίας για τη μελέτη του κλίματος και την πρόβλεψη φυσικών καταστροφών

Η νοτιοανατολική Μεσόγειος είναι μια περιοχή με το δικό της, ξεχωριστό κλίμα και αποτελεί ένα φυσικό εργαστήριο που μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να παρατηρούν και να προβλέπουν τις κλιματικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, αυτή η περιοχή δεν έχει μελετηθεί επαρκώς.

Για την κάλυψη αυτού του κενού, δύο κορυφαία ελληνικά δημόσια ερευνητικά κέντρα προχωρούν στην κατασκευή υποδομών και στην απόκτηση εξοπλισμού  για τη διενέργεια μετρήσεων της ατμόσφαιρας και την εξερεύνηση των υδάτων και του θαλάσσιου βυθού της νοτιοανατολικής Μεσογείου – από τα ανώτατα στρώματα της ατμόσφαιρας μέχρι βάθους άνω των 5 000 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, το οποίο βρίσκεται στην Ελλάδα.

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών δημιουργεί το  Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής Αντικυθήρων (ΠΑΓΓΑΙΑ), το οποίο θα συλλέγει αυτά τα ατμοσφαιρικά και κλιματικά δεδομένα και θα λειτουργεί ως ερευνητικός σταθμός. Το παρατηρητήριο θα κατασκευαστεί στα Αντικύθηρα, ένα μικρό, σχεδόν ακατοίκητο νησί μεταξύ Κρήτης και Πελοποννήσου.

«Το ΠΑΓΓΑΙΑ αποτελεί μεγάλο βήμα προόδου όσον αφορά τη μέτρηση των ατμοσφαιρικών παραμέτρων και τη δημιουργία  κλιματικών μοντέλων για τη νοτιοανατολική Μεσόγειο», λέει ο καθηγητής κ. Μανώλης Πλειώνης, πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. «Η περιοχή της Μεσογείου είναι ευαίσθητη στην κλιματική αλλαγή και τα δεδομένα που θα συλλέγονται θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πώς θα εξελιχθεί η κλιματική αλλαγή τα επόμενα χρόνια και τι επίδραση μπορεί να έχει στην κοινωνία και στην οικονομία».

Το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών θα ναυπηγήσει ένα νέο ωκεανογραφικό σκάφος σε αντικατάσταση ενός παλαιότερου, το οποίο επιχειρεί εδώ και 35 χρόνια και πρέπει να παροπλιστεί. Το νέο σκάφος θα μπορεί να εξερευνά τόσο ρηχά ηπειρωτικά ύδατα όσο και βαθιά θαλάσσια ύδατα.

Η κατασκευή του είναι καινοτόμος. Με μήκος 70 μ. και πλάτος 16 μ, θα μεταφέρει μεγάλα εργαστήρια πολλαπλών χρήσεων και θα διαθέτει ευρύχωρα ανοικτά καταστρώματα για τη διακίνηση των εμπορευματοκιβωτίων που θα περιέχουν τα κινητά εργαστήρια. Το σκάφος θα αποτελεί έτσι μια ευέλικτη πλατφόρμα, που θα επιτρέπει τη διεξαγωγή ευρέος φάσματος επιστημονικών και άλλων αποστολών.

«Η Μεσόγειος είναι πολύ σημαντική όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, διότι λειτουργεί ως μικροσκοπικός ωκεανός που αντιδρά γρήγορα στην κλιματική μεταβλητότητα. Τα σκοτεινά, ανεξερεύνητα νερά της έχουν πολλά μυστικά, που μένουν να αποκαλυφθούν», λέει ο δρ Άρης Καραγεώργης, πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών. «Ένα νέο, εύρωστο σκάφος, εξοπλισμένο με τεχνολογία αιχμής, μπορεί να μας βοηθήσει να εξερευνούμε εκτενέστερα τα ύδατα και τον βυθό της Μεσογείου και να προβλέπουμε τι μπορεί να συμβεί στις ανοικτές θάλασσες λόγω της κλιματικής αλλαγής».

>@Hellenic Centre for Marine Research
© Hellenic Centre for Marine Research

Υποδομές για την κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα, για την αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας πρόκλησης

Ο σταθμός ΠΑΓΓΑΙΑ θα επιτρέπει την αδιάλειπτη παρακολούθηση των σημαντικών κλιματικών μεταβλητών και της γεωφυσικής δραστηριότητας και θα παρέχει σε πραγματικό χρόνο πιστοποιημένα δεδομένα παρακολούθησης για την ενημέρωση της επιστημονικής κοινότητας και της πολιτείας. Το ΠΑΓΓΑΙΑ αποσκοπεί στο να συμβάλει στην αντιμετώπιση κοινωνικών στόχων που σχετίζονται με προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της στα έντονα καιρικά φαινόμενα και τις φυσικές καταστροφές στην Ελλάδα και την ανατολική Μεσόγειο, καθώς και να βοηθήσει στην παρακολούθηση της σεισμικής δραστηριότητας, ιδίως στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, η οποία παραμένει ανεπαρκής μέχρι σήμερα, αλλά έχει μεγάλη σημασία λόγω της έντονης τεκτονικής δραστηριότητας στην περιοχή.

Όσον αφορά το ωκεανογραφικό σκάφος, θα προσθέσει μια νέα υποδομή στον γηράσκοντα παγκόσμιο ωκεανογραφικό στόλο και μπορεί να «θεραπεύσει την ωκεανογραφία», λέει ο δρ Καραγεώργης.

Το σκάφος θα συμμετέχει σε πολυάριθμες επιστημονικές ή πολιτικές αποστολές:

  • συλλογή δεδομένων για τη θερμοκρασία και την αλατότητα της θάλασσας·
  • δειγματοληψία ιζημάτων βυθού·
  • παρακολούθηση της θαλάσσιας ρύπανσης στην επιφάνεια, στην υδάτινη στήλη και στον βυθό·
  • παρακολούθηση της υγείας των παράκτιων οικοτόπων και οικοτόπων ανοικτής θάλασσας και των οικοσυστημάτων τους·
  • συλλογή δειγμάτων υδρόβιας ζωής·
  • έρευνα για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων στην ανοιχτή θάλασσα ή υποβρύχιων καλωδίων οπτικών ινών ή ηλεκτρικής ενέργειας·
  • συμμετοχή σε αποστολές έρευνας και διάσωσης·
  • συλλογή δειγμάτων σε περιπτώσεις πετρελαιοκηλίδων·
  • τοποθέτηση και ανάκτηση ωκεανογραφικών πλωτήρων και παγίδων ιζημάτων·
  • πλωτό πανεπιστήμιο και διδασκαλία για μεταπτυχιακούς φοιτητές.

Αυτά τα δύο έργα αναμένεται να έχουν πολλαπλό αντίκτυπο.

Σε επιστημονικό επίπεδο, θα επιτρέπουν τη διαρκή συλλογή σημαντικών κλιματικών μεταβλητών στην ατμόσφαιρα και στη θάλασσα, για την τροφοδότηση κλιματικών μοντέλων. Τα αξιόπιστα κλιματικά μοντέλα επιτρέπουν καλύτερες παρατηρήσεις και ακριβέστερες προγνώσεις όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. 

Τα δεδομένα που θα συλλέγονται θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς εξελίσσεται η κλιματική αλλαγή και να διακρίνουν κατά πόσο οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες και κατά πόσο είναι ανθρωπογενής.

Στον τομέα της θαλάσσιας έρευνας, θα συμβάλουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας χάρη στην παρατήρηση της εξέλιξης των ζώντων οργανισμών, π.χ. τη μελέτη των ξένων ειδών που έρχονται από τροπικά ύδατα λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας του θαλασσινού νερού.

Αυτές οι προοπτικές ανοίγουν ένα παράθυρο προς το μέλλον, όπου όχι μόνο θα είναι δυνατή η παρακολούθηση της συμπεριφοράς του κλίματος, αλλά και, πράγμα ακόμη σημαντικότερο, θα μπορούν να λαμβάνονται μέτρα για την πρόβλεψη και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. 

Τόσο το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών όσο και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών είναι μέλη διεθνών επιστημονικών δικτύων και αμφότερα εφαρμόζουν πολιτική ανοικτών δεδομένων. Εκτός από τα δεδομένα, θα παρέχεται επίσης σε ξένες επιστημονικές αποστολές πρόσβαση στις εγκαταστάσεις, για τη διεξαγωγή πειραμάτων ή άλλων έργων στο πλαίσιο ευρωπαϊκών ή διεθνών επιστημονικών προγραμμάτων.

Θετικός αντίκτυπος θα υπάρξει επίσης για την ελληνική κοινωνία, σε πολλά επίπεδα.

Τα δεδομένα που θα συλλέγονται από τον σταθμό ΠΑΓΓΑΙΑ θα βοηθούν τις ελληνικές αρχές πολιτικής προστασίας να προβλέπουν και κατά το δυνατόν να αποτρέπουν τις σοβαρές επιπτώσεις από φυσικές καταστροφές. 

Επιπλέον, αυτές οι υποδομές θα προσφέρουν στην Ελλάδα τη δυνατότητα να αυξήσει το κύρος της στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας.  

«Στον χώρο της έρευνας, η Ελλάδα συχνά δεν είναι επαρκώς ανταγωνιστική.  Αυτά τα έργα δείχνουν ότι υπάρχουν εξαιρετικοί ερευνητές, οι οποίοι έχουν το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον. Το μόνο που χρειάζονται είναι στήριξη και υποδομές που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους και τις δεξιότητές τους και να ανταγωνιστούν με άλλους», λέει ο Martin Humburg, οικονομολόγος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Τα έργα αυτά θα συμβάλουν επίσης στη διάδοση γνώσεων, καθώς θα προαγάγουν τον επιστημονικό εκπαιδευτικό τουρισμό, υποδεχόμενα ομάδες μαθητών και φοιτητών, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

«Το έργο ΠΑΓΓΑΙΑ θα αποφέρει σημαντικά κοινωνικά οφέλη, διότι θα συμβάλει στην αναστροφή της τάσης συρρίκνωσης του πληθυσμού των Αντικυθήρων και στη βελτίωση της ακτοπλοΐας σε αυτή την παραμεθόρια περιοχή», λέει ο καθηγητής κ. Μανώλης Πλειώνης.

Ένωση δυνάμεων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ασκεί τον συντονισμό και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών είναι μέλος του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή, το οποίο είναι μια εμβληματική πρωτοβουλία του ελληνικού κράτους. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής αποτελεί προτεραιότητα για αυτούς τους οργανισμούς.

Για τον λόγο αυτόν, τον Ιούλιο 2020 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η κλιματική τράπεζα της ΕΕ, υπέγραψε ένα δάνειο ύψους μέχρι 57,5 εκατ. ευρώ προς το Ελληνικό Δημόσιο για τη μερική χρηματοδότηση της κατασκευής και του εξοπλισμού του Παρατηρητήριου Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής στα Αντικύθηρα και του νέου ωκεανογραφικού σκάφους. Τα εν λόγω έργα προβλέπεται να υλοποιηθούν σε χρονικό ορίζοντα πέντε έως έξι ετών.

«Οι χρηματοδοτήσεις για επιστημονικά έργα σπανίζουν, ιδίως κατά την περίοδο λιτότητας που διανύει η Ελλάδα από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης», λέει ο κ. Κώστας Καργάκος, υπεύθυνος δανείων στην ΕΤΕπ, ο οποίος ασχολήθηκε με τη χρηματοδότηση.

«Αυτή η χρηματοδότηση στηρίζει τις προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να προωθήσει τις επενδύσεις σε στρατηγικές ερευνητικές υποδομές και έχει στόχο να συμβάλει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν, τομείς που αποτελούν κορυφαίες προτεραιότητες της Τράπεζας και της ΕΕ», προσθέτει ο κ. Καργάκος.

Εκτός από την επιστημονική τους αξία, τα έργα θα συμβάλουν επίσης στην αντιμετώπιση της φυγής εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (brain drain) που έχει στερήσει την Ελλάδα από επιστήμονες με υψηλή κατάρτιση.

«Δεν έχουμε χρηματοδοτήσει τίποτε παρόμοιο στην Ευρώπη. Πρόκειται για υποδομές αιχμής σε αυτούς τους τομείς και προσφέρει ικανοποίηση η διαπίστωση ότι αυτά τα έργα μπορούν να έχουν και κοινωνικό αντίκτυπο, καθόσον θα ενθαρρύνουν τους επιστήμονες να παραμείνουν στην Ελλάδα», λέει ο κ. Anthony Friedman, μηχανικός στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. 

Οι στρατηγικές υποδομές είναι πολύτιμος σύμμαχος στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής

Το νησί των Αντικυθήρων ήταν μέχρι σήμερα κυρίως γνωστό ως ο τόπος όπου, στις αρχές του 20ού αιώνα, ανακαλύφθηκε ο πρώτος υπολογιστής της αρχαιότητας, γνωστός ως «Μηχανισμός των Αντικυθήρων».

Το νησί επιλέχθηκε ως τόπος εγκατάστασης του σταθμού συλλογής ατμοσφαιρικών δεδομένων, διότι πληροί πολλά επιστημονικά κριτήρια:

  • λόγω της απομακρυσμένης γεωγραφικής θέσης του και της παρουσίας πολύ μικρού αριθμού μόνιμων κατοίκων, υπάρχει ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση και ελάχιστη ατμοσφαιρική ρύπανση·
  • πρόκειται για μια περιοχή από την οποία διέρχονται αέριες μάζες, ατμοσφαιρικοί ρύποι και ηφαιστειακή τέφρα, π.χ. από την Αίτνα·
  • οι ατμοσφαιρικές συνθήκες του νησιού καθιστούν δυνατή τη διεξαγωγή αξιόπιστων και αντιπροσωπευτικών μετρήσεων των ατμοσφαιρικών παραμέτρων και των φυσικών βασικών επιπέδων αερίων του θερμοκηπίου.

Το παρατηρητήριο θα κτιστεί με οικολογικό τρόπο, για σκοπούς προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και για να μη διαταράσσεται η ευαισθησία του υπερσύγχρονου εξοπλισμού του.

Το ωκεανογραφικό ερευνητικό σκάφος θα έχει χαμηλή κατανάλωση καυσίμου και θα έχει τη δυνατότητα να επιχειρεί στη Μεσόγειο, στη Μαύρη και στην Ερυθρά Θάλασσα και ίσως και στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Θα φέρει ένα τηλεκατευθυνόμενο όχημα, το οποίο θα μπορεί να παρατηρεί, να πραγματοποιεί μετρήσεις και να συλλέγει δείγματα από τα βαθιά θαλάσσια ύδατα, καθώς και υπερσύγχρονα πολυδεσμικά βυθόμετρα, που θα μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τη μορφολογία του θαλάσσιου πυθμένα, και πολλά επιστημονικά όργανα υψηλής τεχνολογίας που θα επιτρέπουν τη διενέργεια καινοτόμων ερευνών σε ρηχά και βαθιά θαλάσσια ύδατα.

«Ως Έλληνας ωκεανογράφος, γνωρίζω πόσο σημαντικό είναι ένα αξιόπλοο σκάφος και είμαι συγκινημένος που βλέπω να υλοποιείται αυτό το εκπληκτικό έργο», λέει ο δρ Άρης Καραγεώργης. «Συνδυάζοντας την ελληνική φιλοξενία με την επιστημονική περιέργεια θα συμβάλλει στην έρευνα και καινοτομία υψηλού επιπέδου και ταυτόχρονα θα αποτελεί χώρο όπου θα μπορούν να δημιουργούνται φιλίες ανεξαρτήτως χώρας και εθνικότητας»